Sancties over en weer, moeizame politieke en economische contacten, oorlogstaal… De relatie tussen het Westen en Rusland is kil te noemen. Nuffic Neso Russia laat zich daardoor niet uit het veld slaan. Directeur Jerke Verschoor: ‘In de huidige omstandigheden kunnen wij juist optreden als bemiddelaar.’

Larisa Jefremova zegt bij het begin van het gesprek met Jerke Verschoor meteen waar het op staat. ‘We kennen de huidige politieke situatie tussen Rusland en het Westen. Maar wij kijken hier niet naar de politiek. Het gaat om onderwijs.’ De directeur van Nuffic Neso Russia knikt instemmend: ‘We praten over jongeren. Voor hen mogen er geen grenzen zijn.’ Dan zegt hij iets wat hij de dagen daarna zal herhalen. ‘Onderwijs is geen onderdeel van de sancties tussen het Westen en Rusland.’

Verschoor bezoekt vandaag in Moskou de Russische Universiteit van de Vriendschap der Volkeren. Hij spreekt met onder anderen vice-rector Jefremova (54) over de uitwisseling van Russische en Nederlandse studenten. Na afloop, buiten in de zon, zegt de 38-jarige Verschoor zich volledig te kunnen vinden in de directe aanpak van Jefremova. ‘Het is goed om elkaars positie te weten. Je weet dat die olifant in de kamer staat. Dan kun je die maar beter benoemen. Soms doen ze dat ook om te kijken hoe ik reageer, of ik met beschuldigingen kom. Maar ik houd me verre van politiek.’

Die olifant is geen kleintje. Uitgerekend in het jaar dat Verschoor aantrad als directeur van Nuffic Neso Russia, 2014, ging het volledig mis tussen Rusland en het Westen. Het begon met de Oekraïnecrisis, met daarin de Russische annexatie van het schiereiland de Krim en de nog altijd voortdurende oorlog – met Russische betrokkenheid – in Oost-Oekraïne. Daarbovenop kwam nog eens de ramp met de MH17 in juli 2014, waarbij 196 Nederlanders omkwamen en waar volgens het Westen Rusland achter zit.

Koude Oorlog

Als reactie bestoken beide kampen elkaar nu al een poos met handelssancties en leggen elkaars politici reisverboden op. Politieke contacten werden grotendeels verbroken. Economische banden werden afgekapt. Het Westen en Rusland versterken hun troepenmacht. De term Koude Oorlog duikt weer op. Tussendoor kreeg Rusland te maken met een economische crisis. De roebel kelderde in waarde, waardoor reizen naar het Westen te duur werd.

Dichterbij bleek het voor Nuffic Neso Russia ook te stormen. In het pand van de bibliotheek voor internationale literatuur in Moskou, waar Nuffic Neso Russia is gevestigd, werd de Amerikaanse evenknie ontmanteld. De aanwezige Amerikanen konden vertrekken. Het personeel bestaat nu uit alleen Russen. Vervolgens overleed de baas van de bibliotheek. De vraag wie haar zou opvolgen zette de boel op scherp. Zou de nieuwe directeur het Nederlandse onderwijskantoor goedgezind zijn? Verschoor dacht al na over een exitstrategie. Helemaal toen de Russische president Vladimir Poetin buitenlandse organisaties begon te hekelen die Russische talenten met subsidies wegkapen. Universiteiten kunnen zo’n boodschap oppikken.

Maar Nuffic Neso Russia is er nog steeds. In het kantoor liggen de boeken van Jan Wolkers, Anna Enquist en Heleen van Rooyen en de dvd’s Nova Zembla, Van God Los en Komt een vrouw bij de dokter op hun vertrouwde plek in de kast. De deelname aan onderwijsbeurzen gaat door. Net als Verschoors bezoeken aan universiteiten.

Russische wijn

Op een donderdagavond krijgen Russische alumni die in Nederland hebben gestudeerd, uitleg over Russische wijn. Nuffic Neso Russia heeft de activiteit georganiseerd. Ongeveer vijftig Russen en Nederlanders luisteren aandachtig naar een lezing van Duke Meijman over de ontwikkeling van wijn in Rusland. Na afloop drommen de vrouwen rond de sommelier voor het proeven van Russische wijn.

Aleksandr Patik (39) is niet onder de indruk van de Russische productie. Hij drinkt liever Franse wijn. Patik is een fervent bezoeker van de alumni-activiteiten. ‘Nederland en Rusland zijn vrienden’, begint hij. ‘De huidige omstandigheden mogen dat niet bederven. Daarom is het goed als zulke evenementen blijven bestaan.’

Wel is het her en der op eieren lopen. Het idee om buitenlandse studenten in Nederland, waaronder ook Russen, als ambassadeurs te benaderen zodat zij in hun eigen land kunnen vertellen over homoseksualiteit, kon Verschoor in Rusland niet promoten. Dat ligt gevoelig door de komst van een Russische anti-homopropagandawet. En toen Nuffic Neso Russia een overzichtskaart van Rusland maakte, is om een controverse te voorkomen de Krim afgeplakt met een infokaart. Het Westen en Rusland ruziën over de status van het schiereiland.

Reis naar Siberië

Sinds Poetins woorden letten Russische universiteiten er strenger op dat buitenlandse organisaties Russische studenten niet zomaar weghalen. In ruil willen ze iets terug, zoals de komst van Nederlandse studenten. Nuffic Neso Russia houdt zich sinds vorig jaar actief bezig met de promotie van studeren in Rusland. Sommige conservatieve universiteiten hebben de deur voor de promotieactiviteiten van Study-in-Holland dichtgegooid. ‘Je moet beseffen dat de benoemingen van rectoren – zeker bij de grote universiteiten – politiek gemotiveerd zijn’, zegt Verschoor aan een tafel in zijn kantoor.

En het is stil. Grote delegaties en bestuursvoorzitters van Nederlandse universiteiten en hogescholen mijden Rusland. Dat ligt momenteel te gevoelig.

Deze rust – hij hoeft nu geen bezoeken voor te bereiden en niemand te ontvangen – geeft Verschoor de kans Rusland in te duiken om studeren in Nederland persoonlijk te promoten. Op onderwijs staan geen sancties, is de boodschap die hij erin hamert. Afgelopen herfst maakte de Neso-directeur een Siberische reis met bezoeken aan universiteiten in Novosibirsk en Tomsk. Russische universiteiten willen hun niveau opkrikken en zien internationalisatie als een middel om dit doel te bereiken.

Discussiëren met studenten

Verschoor ging niet alleen. Hij reisde mee met de Nederlandse ambassadeur in Rusland, Ron van Dartel (63). De ambassade ziet onderwijs tegenwoordig als een unieke mogelijkheid om in contact te blijven met de Russen. Het is immers geen business as usual meer. Politieke contacten zijn verminderd. Nieuwe economische samenwerkingen komen niet van de grond.

Tijdens deze missies krijgt Van Dartel de kans om naast regionale bestuurder ook Russische studenten te ontmoeten. Hij geniet ervan om in volle zalen met studenten te discussiëren. ‘Ze stellen kritische vragen over de relatie met het Westen, over wat er is gebeurd met de MH17. Dan leg ik onze standpunten uit en hebben ze daar ook wel begrip voor. Onderwijs is nu een goede methode om te blijven praten met de Russen. Om de samenwerking tussen beide landen te blijven zoeken.’

Op zijn beurt profiteert Nuffic Neso Russia van de diplomaten als reisgenoot. In de slipstream van de ambassadeur gaan voor Verschoor meer deuren open en komt er meer publiek af op bijeenkomsten. Zo’n afgevaardigde van de Koning der Nederlanden staat aansprekender op een poster dan alleen de naam van de directeur van Nuffic Neso Russia.

Open en hartelijk

Ondanks alle strubbelingen heeft Nederland zijn aantrekkingskracht niet verloren. Uit onderzoek van het Russische Neso-kantoor bleek in april dat driekwart van de Russische studenten die contact hebben met Nuffic Neso Russia, van plan is in Nederland te gaan studeren. Vóór Duitsland, de Verenigde Staten en Engeland – landen die van oudsher aantrekkelijk zijn voor Russische jongeren op het gebied van onderwijs. Nederland scoort met interessante studieprogramma’s, betaalbaarheid en de Engelse taal. Cijfers van EP-Nuffic laten zien dat het aantal Russische voltijdstudenten aan Nederlandse instellingen de afgelopen drie jaar elk jaar 16 tot 19 procent groeide.

Op een recente internationale onderwijsbeurs in Moskou hebben de Nederlandse vertegenwoordigers van Fontys, de Haagse Hogeschool en Stenden niets te klagen over aandacht. Nederlandse instellingen weten Rusland weer te vinden, zegt Verschoor. De contacten kenden een kleine dip na de gebeurtenissen met de MH17. Maar die is voorbij. In een gestage stroom nemen de Russische jongeren met hun ouders plaats aan de Nederlandse tafels. Van politieke spanning valt niets te merken. De gesprekken verlopen open en hartelijk.

Juist nu er wordt gesproken over een nieuwe Koude Oorlog, kan onderwijs obstakels wegnemen, concludeert Len Middelbeek (64) van de Haagse Hogeschool. ‘Voor ons is Rusland nog altijd een land met vele mogelijkheden. Uitwisseling is belangrijk om vooroordelen weg te nemen. Want het beeld dat de media aan beide kanten schetsen, klopt niet.’

Jekaterina Petrova (42) – kort haar, streepjesshirt, leren broek – zegt bijna hetzelfde. Ze zoekt een studie voor haar zeventienjarige zoon Aleksandr, die deze zaterdag op school zit. Petrova ziet de politieke situatie niet als belemmering voor haar zoon om in Nederland te gaan studeren. ‘Het is juist goed om zelf een kijkje te nemen in een land en niet bevoordeeld te raken door wat de media melden.’

Kansen voor de politiek

Buiten bij de Schone Vijvers midden in Moskou blikt Verschoor terug op de afgelopen tijd. Om de exitstrategie moet hij intussen een beetje lachen. ‘Ach, ik was nog maar net begonnen’, zegt hij. De nieuwe bibliotheekdirecteur blijkt zo’n kwaaie niet en laat het Nederlandse onderwijskantoor met rust.

Wel beseft Verschoor dat de spreekwoordelijke druppel elk moment kan vallen. Hij verwijst naar een vorig jaar aangenomen wet waardoor de overheid buitenlandse non-gouvernementele organisaties die politiek bedrijven, kan verbieden en medewerkers kan vervolgen. Het Kremlin ziet buitenlandse organisaties als Westers vehikel om Rusland te destabiliseren. Verschoor benadrukt dat Nuffic Neso Russia zich afzijdig houdt van politiek.

Juist nu moeten beide kampen de aanwezigheid van Nuffic Neso Russia gebruiken, stelt hij. ‘Op cultureel en onderwijsgebied valt er samen te werken met Rusland. Zoals we doen samen met het consulaat en de ambassade. Op deze manier ontmoeten we Russische jongeren, studenten en alumni. Hier liggen kansen voor de politiek om in te investeren. We kunnen samen optrekken. Daar profiteren bedrijven weer van door Russen aan zich te binden. In de huidige situatie kan Nuffic Neso Russia optreden als bemiddelaar.’

Dit artikel stond in het juni-nummer van Transfer.