Ontstaan op een bootje vangt Wind of Change van de Duitse hardrockband de Scorpions de tijdsgeest van de val van de Muur, zaterdag dertig jaar geleden. De wereld valt voor het nummer.

Dit artikel verscheen op 8 november op de website van HP/De Tijd.

En dan, na ongeveer een uur gitaar- en drumgeweld, komt het moment waarop iedereen wacht. Staand voor op het podium fluit Klaus Meine het wereldberoemde intro. Gejuich uit tienduizend Russische kelen stijgt omhoog in de Moskouse VTB Arena. Telefoons gaan de lucht in om te filmen, te fotograferen of als aansteker. Vol passie zingen de toeschouwers de eerste regels mee met Scorpionszanger Meine: Follow the Moskva/down to Gorky Park. De verwijzingen naar de rivier die door de Russische hoofdstad stroomt en het beroemdste park van de stad.

Wind of Change groeide uit tot dé soundtrack van het einde van de Koude Oorlog met de val van de Muur, deze zaterdag dertig jaar geleden, glasnost en perestrojka van de laatste Sovjetleider Michail Gorbatsjov, de hereniging van Oost- en West-Duitsland en de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991.

De tekst straalt hoop en optimisme uit. Een aankondiging dat er iets groots staat te gebeuren:

The world is closing in

Did you ever think

That we could be so close, like brothers

De Russen in de VTB Arena zingen de zinnen hartstochtelijk mee. In de officiële videoclip zie je beelden van de Berlijnse Muur die wordt opgebouwd en omver wordt gehaald. De Duitse krant Hamburger Abendblatt noemde Wind of Change dé Wende-hit.

De geboorte ervan ontstond op een bootje in Moskou. In augustus 1989, drie maanden voor de val van de Muur, staat de Scorpions op het tweedaagse hard rockfestival Moscow Music Peace Festival. Een jaar eerder treden Meine en de bandleden op in Leningrad, tegenwoordig Sint Petersburg. Westerse rockbands waren tot dan toe een zeldzaamheid in de Sovjet-Unie. Alles wat symbool kon staan voor liberalisering en ruimdenkendheid kreeg geen kans tijdens het communisme. Maar onder Gorbatsjovs openheid kunnen de Scorpions optreden in de Sovjet-Unie en geeft de media aandacht aan de band.

Rond het festival stapt de Scorpions op een boot voor een tochtje over de Moskou-rivier, vertellen zanger Meine en gitarist Rudolf Schenker in 2015 tegenover muziektijdschrift Rolling Stone. Meine ziet zijn band, MTV-journalisten en soldaten van het Rode Leger om zich heen. Hier komen de eerste regels vandaan, herinnert hij zich. ‘Het was alsof de hele wereld in die ene boot zat en dezelfde taal sprak: muziek.’ Na afloop van de tweede concertavond fluit Meine het beroemde intro en heeft hij de basis voor het nummer gelegd.

Meer inspiratie haalt hij uit het optreden in Moskou. Voor zich ziet hij de geschiedenis een wending nemen. Rode Legersoldaten en agenten draaien zich om naar het podium en gooien hun petten in de lucht. ‘Het voelde alsof de wereld voor onze ogen veranderde. Er was een gevoel van hoop. En dat is wat ik probeerde uit te drukken in het lied.’

Vanaf het water beklimt Wind of Change wereldwijd de hitlijsten en belandt in 1991 op één in Nederland, Polen, Duitsland en Frankrijk. Begin deze maand is het nummer meer dan 725 miljoen keer bekeken op YouTube. Nog altijd hoor je het in cafés in Vilnius, in een Oekraïense taxi en in een Moskous winkelcentrum. Behalve in de Russische hoofdstad treedt de Scorpions tijdens de huidige wereldtournee op in Sint-Petersburg, Krasnodar, Voronezj en Jekaterinburg. Daarnaast doen de Duitsers Kiev, Minsk en Boedapest aan.

Juist het noemen van de Moskou-rivier en het Gorkipark maakt Wind of Change onvergetelijk voor Russen, zegt Georgi Birger (34) – bruine capuchontrui, grote bril, baard –  in café De jeugd in Moskou. In zijn tienerjaren werd het nummer gedraaid op schoolfeesten bij het schuifelen. Birger is digitaal directeur van de Carnegie-denktank in Moskou en oud-adjuncthoofdredacteur van het Russische popcultuurtijdschrift Afisja.

‘We hadden een obsessie over hoe de Westerse cultuur en Westerlingen ons zagen. Doen we het goed met de invoering van kapitalisme en democratie? Zijn onze steden wel Europees? Is Moskou net als Berlijn en New York? Elke vorm van aandacht die we toen kregen van het Westen was voor ons waardevol. Een lied dat expliciet gaat over Moskou slaat dan in als een bom. Al wisten mensen nog niet eens waar Wind of Change over ging. Want in de late jaren tachtig, begin jaren negentig sprak niemand in Rusland Engels, hooguit wat basiswoorden.’

We begrepen het nummer met ons hart, legt hij uit. ‘Bij popmuziek hoeft je de tekst niet te begrijpen, maar een nummer kan je aangrijpen, emoties losmaken, je ergens aan iets herinneren of iets symboliseren, zoals een periode in je leven of bepaalde gebeurtenissen. Dat gebeurde met Wind of Change.’

Oost en West sluiten het nummer in de armen. ‘Het sloeg wereldwijd aan, omdat iedereen toen keek naar wat er in Europa gebeurde. De ontwikkelingen hier, van Berlijn tot Moskou, ging iedereen aan.’

De media-aandacht die de band krijgt en waar het op inspeelt met promoties, vergroot de populariteit van de Scorpions eind jaren tachtig, begin jaren negentig. Wind of Change is overal te horen in Moskouse bars en clubs, zelf tot in het Kremlin. Want de ballade raakt ook Gorbatsjov, de man die geen soldaten stuurde naar Oost-Duitsland om de val van de Muur te voorkomen. Eind 1991 ontvangt hij de band in het Kremlin, waar ze Wind of Change spelen.

Het is een positief nummer, zegt Michail Tseboesov (43) in een boekenwinkel met café.  Door de ramen zijn de Kremlinmuren te zien. ‘De Sovjetmensen voelden vrijheid en Meine zag dat. Je hoort in het nummer de boodschap van verandering.’ De videoclip draagt daar ook aan bij. ‘De beelden waarop je ziet hoe mensen de muur omver halen, zijn hartverscheurend.’

Tseboesov viel voor de Scorpions toen hij foto’s zag van de band in de jaren tachtig. Hij voelde zich aangetrokken tot gitarist Schenker met zijn snor en gitaren. Tseboesov draagt een ringbaardje boven zijn zwarte overhemd en vertelt enthousiast over zijn eigen gitaren, hetzelfde model als van Schenker. In 2007 richtte Tseboesov een Scorpions tribute band op, waarmee hij optreedt. ‘Ons publiek laat ons pas gaan als we Wind of Change hebben gespeeld.’

Het nummer kreeg een extra dosis populariteit door de beladen verhouding tussen de Sovjet-Unie en Duitsland, twee gezworen vijanden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een strijd die een verwoestende impact had op de Sovjetbevolking met miljoenen doden, een verwoest land en getraumatiseerde ervaringen. En nu kwam er een hardrock band uit datzelfde land met een heel ander verhaal. Hardrockmuzikanten als vredesstichters. ‘Meine vertelde dat Duitse opa’s en vaders op tanks naar Rusland kwamen’, zegt Tseboesov, ‘maar de Scorpions komt met gitaren.’

Birger relativeert het belang van Wind of Change. ‘Het is een van de nummers die die periode symboliseerde. Het had invloed, maar was deel van een grotere gebeurtenis. We hadden zelf rockband Kino met Chotsjoe Peremen (Ik wil verandering, FA).

Op de dag van het concert deze week in Moskou ontmoette de Scorpions Gorbatsjov. De Duitse televisiezender ZDF toont de beelden waarop Meine (71) en Gorbatsjov (88) elkaar omhelzen als op een reünie van oude vrienden. Meine zingt voor de laatste Sovjetleider Wind of Change, de hymne van de Duitse hereniging. ‘Het liedje heeft niets aan zijn kracht en boodschap verloren’, zegt de zanger in een interview tegenover ZDF. ‘We willen allemaal niets liever dan een vreedzame wereld.’