Zelfs de treinradio ontkomt niet aan de oorlogsgevoelens in Oekraïne. Op weg van de hoofdstad Kiev naar Berdjansk in het zuiden klinkt begin augustus de stem van de Russische zanger Viktor Tsoj met zijn Peremen (Verandering) over de hoofden van de treinreizigers in wagon nummer acht. Niet veel later gevolgd door het Oekraïense volkslied.

Berdjansk is mijn tussenstop op weg naar Marioepol, de havenstad op veertig kilometer van de grens met Rusland. Vanuit Berdjansk is het ruim een uur met de bus. Inwoners van Marioepol raadden me om via Berdjansk te reizen. Er is een trein vanuit Kiev direct naar Marioepol, maar die rijdt door oorlogsgebied. Marioepol werd op 13 juni heroverd door het Oekraïense leger nadat pro-Russische separatisten de stad twee maanden in handen hadden. Deze week keerde de oorlog terug door een nieuw offensief van de rebellen, al dan niet met steun van het Russische leger, bij de Russische-Oekraïense grens op ruim veertig kilometer van Marioepol.

Een dame in mijn treincoupé zingt mee met Peremen, terwijl ze samen met haar partner een kruiswoordpuzzel probeert op te lossen. Maar al snel dringt de oorlog door in deze kleine ruimte. De revolutie tegen de gevluchte president Viktor Janoekovitsj had niet gehoeven, zegt ze. Had gewacht tot de verkiezingen dan had het volk met hem kunnen afrekenen. Janoekovitsj was een boef die bouwde aan zijn eigen zakenimperium. Maar is de nieuwe president Petro Porosjenko zo veel beter, besluit ze.

De dromen tijdens de revolutie zijn bij dromen gebleven. Nu is Oekraïne in het oosten in oorlog. De duivel is in de hoofden van de mensen gekropen, zegt de vrouw. Niemand denkt meer na. Een jongen van zeven jaar zegt dat hij Rusland haat. Hoe is dat mogelijk, vraagt ze zich af. Ze heeft het antwoord daarvoor eigenlijk al gegeven: de media moeten stoppen met het geven van verkeerde informatie. De Russen zijn broeders. Vervolgens klinkt ze ietwat opgelucht. Haar ouders woonden in Sjachtjorsk, waar nu wordt gevochten. Ze is blij dat ze al zijn overleden. Dan hoeven ze deze ellende niet mee te maken.

Waar de vrouw, wonend in Kiev, de oorlog wat meer van de zijlijn beschouwt, geldt dat niet voor de reizigers op de terugweg van Marioepol naar Berdjansk. Zij komen uit oorlogsgebied. De bus komt uit Horlivka, ook zo’n brandhaard en heeft bij aankomst in Marioepol een uur vertraging. Dat is al te veel voor een jongedame aan de andere kant van het gangpad. Continu kijkt ze onrustig om haar heen. De vertraging loopt op als de bus moet wachten in de file voor een controlepost van het Oekraïense leger. Als de chauffeur dan ook ook nog treuzelt met vertrekken na een pauze houdt de jongedame het niet meer en zegt ze luid geïrriteerd: ‘Rijden, overmorgen is het hier oorlog.’

Dat gevoel gaat mee in de trein. In platskart, een open slaapwagon, is de sociale verbondenheid groot. Door het gebrek aan afgescheiden coupés is er snel contact tussen de reizigers onderling. Een man maakt zich zorgen over zijn familie in Marioepol, die hij achterlaat voor een bezoek aan Kiev. Het gevoel van de dreiging dat de oorlog de stad elk moment opnieuw kan binnenvallen, probeert hij soms te verdringen als hij zijn koptelefoon opzet om naar muziek te luisteren.

Hij geeft een vrouwelijke passagier wat afleiding door een praatje met haar te maken. Ze is onrustig. Ze komt uit Donetsk, het separatistische bolwerk, dat op dat moment wordt belaagd door het Oekraïense leger. Haar gezin is achtergelaten en dat voelt absoluut niet goed. Om het uur belt ze naar huis met de vraag: ‘Zijn ze aan het schieten. Nee? Ga maar lekker een tekenfilm kijken.’ Als ze de volgende ochtend in de trein wakker wordt, grijpt ze meteen haar telefoon om te bellen naar Donetsk. Het antwoord is geruststellend: haar gezin heeft de nacht overleefd en nee, er wordt niet geschoten.

Van mijn bezoek aan Marioepol verschenen de volgende bijdragen:

-Bij De Correspondent: In deze heroverde stad proberen pro-Russen en pro-Oekraïners weer samen te leven. Link.

-Bij het Reformatorisch Dagblad: Over oorlogsvluchtelingen, link. Over een bezoek aan een grenspost bij Rusland, link. Hoe Poetin het Oekraïnegevoel aanwakkert, link. Hoe de inwoners in Marioepol het gewone leven na de strijd proberen op te pakken, link.

-Bij de VPRO: Drie portretten, link en een voor Bureau Buitenland over het hernieuwde oorlogsfront bij Marioepol, link.

-Bij Dit is de Dag over de oorlog, het leven in Marioepol en oorlogsvluchtelingen, link en of Poetin wel of niet Oost-Oekraïne gaat annexeren, link.

-Bij BNR over het bezoek aan een grenspost met Rusland, link.