Activisten in de Oekraïense stad Odessa geven de risicovolle strijd tegen corruptie niet op. „We tonen aan dat politici niet onaantastbaar zijn.”

Het kinderzitje gaat nog snel in de kofferbak. Een paar minuten later rijdt een colonne auto’s met veertig corruptiebestrijders door Odessa op weg naar het huis van gemeenteraadslid Irina Jesenovitsj. De stoet trekt met de Oekraïense vlag op de autodaken de aandacht van Odessieten op straat. Bij de woning van Jesenovitsj aangekomen, staat de politie de veertig mannen en vrouwen op te wachten.

Ze noemen zich ”Automajdan Odessa” en binden de strijd aan tegen corruptie in de zuidwestelijke stad. De naam kwam vijf jaar geleden tot stand tijdens de revolutie op het Majdan Nezalezjnosti (Onafhankelijkheidsplein) in Kiev. Bij elke anti-corruptieactie door Automajdan wordt de auto ingezet.

De revolutie wilde afrekenen met omkopingen en illegale verrijking. Onder president Petro Porosjenko lukt dat mondjesmaat. Hij beloofde het gevecht aan te gaan met corruptie. De internationale anti-corruptiewaakhond Transparancy International zette Oekraïne vorig jaar op plek 120 op de ranglijst van de meest corrupte landen. Het stond in 2014 op nummer 142. Porosjenko heeft ervan geleerd. Met de presidentsverkiezingen op 31 maart in aantocht, ligt zijn focus op andere thema’s.

Odessa is een zoete taart voor corrupte veelvraten, met de haven, de douane, het toerisme en de handel als smakelijke ingrediënten. Zo bouwen aannemers volgens de Automajdanleden hotels dicht bij het strand waar dat is verboden. Maar door steekpenningen aan te nemen, verlenen ambtenaren de bouwvergunningen.

Afpersing

Burgemeester Gennadi Troechanov dook op in de ”Paradise Papers”. Hij zou deel uitmaken van een Oekraïense misdaadorganisatie die geld witwast, doet aan afpersing en handelt in wapens. Troechanov werd vorig jaar gearresteerd wegens geldverduistering. Een dag later liep hij weer over straat. Een parlementslid van Porosjenko’s partij stond garant voor zijn vrijlating. De activisten vrezen dat de president het op een akkoordje heeft gegooid met de burgemeester: Porosjenko laat Troechanov in Odessa ongemoeid en in ruil daarvoor krijgt de president alle ruimte om zijn verkiezingscampagne te voeren in de havenstad.

De veertig activisten stappen bij de woning van Jesenovitsj uit hun auto’s. Op haar pantoffels staat ze de groep buiten op te wachten. De 43-jarige Jesenovitsj is gemeenteraadslid namens Troechanovs politieke partij Vertrouwde Zaken. De corruptiebestrijders beschuldigen haar ervan belastinggeld te misbruiken voor de bouw van een commercieel hondentrainingscentrum in een park ter herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Ze vrezen dat Jesenovitsj gaat delen in de winst.

Voorop in de protestactie gaat de 25-jarige Vitali Oestimenko, het lokale boegbeeld in de strijd tegen corruptie. Dat gaat niet zonder risico. Vorig jaar werd hij aangevallen. Het bloed stroomde van Oestimenko’s gezicht, toont een video aan.

Anti-corruptieactivisten lopen gevaar in Oekraïne. Zo overleed activiste Katerina Gandzjoek na een zuuraanval aan haar verwondingen. In de afgelopen anderhalf jaar werden volgens de internetkrant Oekrainskaja Pravda 55 activisten aangevallen.

Oestimenko plaatst voor de voeten van Jesenovitsj een speeltent. „Hondenhuis van Jesenovitsj” staat erop. Vervolgens strooit hij hondenbrokken naast de tent. Oestimenko somt de beschuldigingen op. In haar roze trui met de afbeelding van een pitbull ontkent Jesenovitsj alles. Ze heeft geen belang bij het trainingscentrum, zegt ze. De faciliteiten kunnen volgens het gemeenteraadslid gratis worden gebruikt en het centrum komt naast het herdenkingspark. De agenten kijken van een afstand toe.

Bevroren

Jesenovitsj daagt Oestimenko uit om naar de rechter te stappen. Maar de activisten hebben geen vertrouwen in het rechtssysteem. Dat is niet onafhankelijk, verweven met de politiek, stellen ze.

Of acties als deze succes hebben, hangt af van verschillende factoren, zegt journalist/activist Gleb Zjavoronkov (35). Belangrijk is de respons onder bewoners en lokale media. Is die groot dan worden plannen bevroren. Om later een vervolg te krijgen, lacht hij.

Na afloop noemt Zjavoronkov de twintig minuten durende actie bij Jesenovitsj huis geslaagd. „We toonden aan dat politici als zij niet onaantastbaar zijn. Dat we bij hen voor de deur komen.” Sportief dat ze de activisten te woord stond, geeft hij haar na. „Er was een dialoog.” Zjavoronkov rijdt dan al met de anderen terug naar het centrum van Odessa. Ze laten Jesenovitsj achter met de hondenbrokken.

Kader: anti-corruptiebureau onder druk

In de strijd tegen corruptie is de hoop gevestigd op NABU, het nationale anti-corruptiebureau dat na de revolutie van 2014 werd opgericht. Landelijk werken er 700 onderzoekers. De havenstad Odessa heeft een team van zeven onderzoekers.

Het bureau heeft daar burgemeester Gennadi Troechanov in het vizier. Hij wordt samen met andere bestuurders beschuldigd van het verduisteren van 185 miljoen grivna (6 miljoen euro) uit het gemeentebudget voor de aankoop van vastgoed. Een deel ervan is teruggestort, zegt directeur Volodimir Dejoelin (40) van NABU Odessa. Nu is het wachten op de vonnissen.

Maar NABU staat onder druk. Het bureau kan nationale parlementariërs onderzoeken en die wilden in 2017 de landelijke directeur ontslaan. Door pressie uit het Westen bleef hij toch op zijn post. Ook schorste NABU deze maand twee medewerkers omdat die corruptie zouden hebben gepleegd. Het bureau wordt gecontroleerd door een lokale burgerorganisatie, om zelf corruptie te voorkomen.

Deze artikelen stonden op 25 maart 2019 in het Reformatorisch Dagblad.