De Russische hoofdstad Moskou staat vol met vriendschappelijke Oekraïne-symboliek. Maar nu Oekraïne zich afkeert van Rusland blijft er niet altijd veel over van deze vriendelijkheden. ‘Een kleine groep kan bepalend zijn voor een hele bevolking.’

Zonder op te kijken lopen de reizigers in het Moskouse metrostation Kievskaja langs odes aan de Russische-Oekraïense vriendschap. Sovjetkunst bestaande uit mozaïeken. De kleurrijke steentjes tonen de Russische dichter Aleksandr Poesjkin op bezoek in Oekraïne, de bevrijding van Kiev in 1944 door het Sovjetleger en Russische en Oekraïense boeren die blakend van kracht en gezondheid gebroederlijk naast elkaar staan.

Moskou staat vol met vriendschappelijke Oekraïnesymboliek. Als een herinnering aan twee slavische broedervolkeren, de Russen en Oekraïners, die onafscheidelijk van elkaar zijn. Wie vanaf het metrostation Kievskaja via de Oekraïense Boulevard loopt, komt uit bij hotel Oekraïne. Een van de zeven Stalinwolkenkrabbers in Moskou, behangen met communistische uitingen als hamer en sikkel. Voor het hotel staat een standbeeld van de Oekraïense nationalistische dichter Taras Sjevtsjenko.

Tot zover de historische warmte tussen beide volkeren. Dat beeld is gekanteld nu met de crisis in Oekraïne Kiev en Moskou elkaar het liefst in de afgrond zien wegzinken. In Rusland maken de 1,9 miljoen Oekraïners van dichtbij mee hoe Russen en de media hen opeens neerzetten als fascisten. De Oekraïense nationalist Stepan Bandera, die samenwerkte met nazi-Duitsland, wordt bewierookt door Oekraïense strijders, maar staat voor Rusland gelijk aan het fascisme.

In het metrostation Kievskaja staan bankjes onder de mozaïeken, waar reizigers wachten op hun afspraak, zoals de 30-jarige Viktor. Hij bewondert het kunstzinnige metrostation. ‘Dit gaat om liefde tussen twee volkeren. Die moeten we ons blijven herinneren.’

Russen als Viktor voelen zich vooral verwant met Oost-Oekraïne. Families en vrienden wonen daar als gevolg van verbanningen en verhuizingen tijdens de Sovjet-Unie. Op de televisie zien ze herkenbare beelden: dezelfde fabriekssteden, de houten huisjes en oma’s in bloemetjesjurken. Nu zien ze deze bekende wereld lijden onder een oorlog, waarbij Russen in navolging van de media naar Kiev wijzen als aanstichter.

Op het weekoverzicht van de belangrijkste televisiezender kijken de Russen naar beelden van huizen die zijn gebombardeerd door het Oekraïense leger, volgens de invloedrijke presentator Dmitri Kiseljov, nauw verbonden met het Kremlin. Hierna zegt hij: ‘Viktor Janoekovitsj was een schurk, maar zijn opvolger president Petro Porosjenko is veel erger. Hij laat het leger uit de kazernes.’ Vorig jaar zei Kiseljov dat ‘er geen Oekraïne is. Dat is slechts een virtueel concept. Een virtueel land’.

Genuanceerde woorden klinken uit de mond van Viktor, die zegt de Oekraïense soevereiniteit te respecteren. Al is de Krim in zijn ogen terecht door Rusland ingelijfd. ‘Dat was de wens van de bewoners.’

Over de beschuldigingen van Oekraïners als fascisten, met Bandera als aanleiding, slaakt Viktor een diepe zucht. ‘Bandera was geen fascist. Hij vocht voor zijn eigen mening. Ik geloof niet dat er haat is tussen beide volkeren. We willen vreedzaam met elkaar leven.’

‘Je weet toch hoe dat werkt?’, zegt de 50-jarige arts Timoe in het Hotel Oekraïne, wachtend op een afspraak. Hij verwijst naar internetbeelden van Oekraïners die met geheven rechterarm ‘Sieg heil’ roepen. ‘Een kleine groep kan bepalend zijn voor de hele bevolking.’

Vanuit zijn stoel vervolgt hij: ‘Russen en Oekraïners zijn broeders. Rusland heeft Oekraïne altijd geholpen. Dat doe je als buurman. We gaven gratis voedsel, gratis gas. Maar door een politiek besluit zijn we uit elkaar gedreven. Niemand wilde weg uit de Sovjet-Unie.’

Het zit Russen dwars dat in 1991 de leiders van Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland uit de Sovjet-Unie stapten, waardoor het rijk ophield te bestaan. Het vormt de kiem van frustraties: volkeren, familie en vrienden waren opeens van elkaar gescheiden.

De Sovjet-Unie leeft voort in het Moskouse VDNCh-park. Een overweldigend park uit 1939 met paviljoens, waar elke Sovjetrepubliek haar specialiteit op het gebied van industrie, ruimtevaart of cultuur presenteerde. Na jaren van verval zijn de meeste gerenoveerd. Inclusief de Sovjetsymbolen hamer en sikkel. Sommige paviljoens worden gebruikt voor exposities. Anastasia Koelakova en Joelia Semenkova, twee fotografen van 25 jaar, wilden een vlindertentoonstelling bezoeken. Maar die blijkt gesloten.

Giechelend beginnen ze over Oekraïne, terwijl ze zicht hebben op het paviljoen van het buurland. Hoewel ze de Oekraïense soevereiniteit eerbiedigen, bekritiseren ze de manier waarop de Sovjet-Unie tot zijn einde kwam. Waardoor een wond ontstond die nu nog doorettert. ‘Er is toen niet nagedacht over de gevolgen’, meent Koelakova.

Het VDNCh-park herinnert de twee eraan dat alle Sovjetvolkeren binnen een rijk vreedzaam met elkaar leefden. ‘Nu is het oorlog’, sipt Semenkova. ‘Terwijl vroeger iedereen met elkaar was bevriend.’

Dit artikel stond op in 26 februari in het Reformatorisch Dagblad.

Samen met het volgende artikel als kader:

‘Tegen de Russische machine red je het niet’

De bibliotheek ziet eruit als elke andere. Met boekenkasten, kranten en leestafels. Alleen mag deze bibliotheek zich in de belangstelling verheugen van de Russische autoriteiten. Het is de bibliotheek van de Oekraïense literatuur in de Russische hoofdstad Moskou. Landkaarten van Oekraïne, inclusief de Krim, hangen aan de muur. In de kasten staat werk van de nationalistische dichter Taras Sjevtsjenko.

De directrice van de bibliotheek is afwezig deze ochtend, zegt de 70-jarige Valeri Semenenko, oud-voorzitter van een opgeheven Oekraïne-organisatie, in de verder lege bibliotheek. Ze moest naar de politie. Dat is voor de bibliotheek niet voor het eerst. Want wie in tijden van spanningen tussen Rusland en Oekraïne publicaties heeft over Stepan Bandera, de Oekraïense nationalist die samenwerkte met nazi-Duitsland en zich verzette tegen de Sovjet-Unie, en de Holomodor, de volgens Kiev door Moskou gepleegde genocide op miljoenen Oekraïners, maakt zich in Rusland verdacht. ‘Wie zich met deze onderwerpen bezighoudt, doet volgens Moskou aan politiek’, legt Semenenko uit.

Dat heeft hij zelf gemerkt. Drie jaar lang vocht Semenenko tegen de sluiting van een landelijke Oekraïense organisatie in Rusland. Tot aan de rechter aan toe. Het mocht niet baten. Nooit kreeg hij antwoord op de daadwerkelijke reden. ‘Tegen de Russische machine red je het niet. Een Oekraïense journalist vroeg aan de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov de reden achter de sluiting. Hij antwoordde dat we ons met politiek bezighielden.’

Semenenko, een uitgesproken aanhanger van een ongedeeld Oekraïne, ziet al langer dat de Russische overheid zich keert tegen Oekraïne. Het begin bleek de Oranjerevolutie van 2004 die de pro-Westerse Viktor Joesjtsjenko aan de macht bracht. Sindsdien vreest Poetin,  volgens Semenenko, dat Oekraïne zich losweekt van Rusland, waardoor Moskou haar imperiale ambities kan vergeten en de Amerikanen kans zien hun raketten te plaatsen in Oekraïne.

Het weerhoudt Semenenko er niet van zijn mond open te trekken. Hij is te gast bij het televisiekanaal NTV om de Oekraïense kant in de crisis rond zijn land te belichten. Maar hij weigert op te treden in een programma op het Eerste Kanaal. ‘Daar krijg je geen kans en schreeuwen ze door je heen.’ Maar hoe anders is dat bij zijn landgenoten in Rusland. ‘Zij houden hun mond uit angst voor een vijandige reactie.’

Hij ziet gezinnen kapot gaan. Huwelijken tussen een Oekraïense vrouw en een Russische man, die lijnrecht tegenover elkaar staan. Waarbij de kinderen kiezen voor hun vader. Hij wijst naar de Russische media als oorzaak. ‘Dit doet propaganda met mensen.’