Letten vrezen de vroegere Russische bezetter nu Moskou het schiereiland de Krim heeft ingelijfd en het onrustig blijft in Oekraïne. Ook Letland heeft immers een grote Russische minderheid. ,,Wie hier niet wil leven, moet verhuizen naar Rusland.”

Met het geluid van een bromvlieg stijgt Ugis Nastevics’ onbemande vliegtuig op. De mini-camera in het toestel filmt het Vrijheidsmonument in de Letse hoofdstad Riga. Nastevics gebruikt het apparaat, zo groot als een markeerstift, voor het eerst. Speciaal daarom maakt hij beelden van deze ,,heilige plaats voor elke Let”, zoals hij het 42-metershoge Vrijheidsmonument, met daarbovenop een vrouw die drie gouden sterren vasthoudt, omschrijft. Een symbool van de onafhankelijkheid van Letland.

Juist deze vrijheid loopt nu gevaar, meent de 26-jarige fotograaf, die aan zijn jas een lintje draagt in het rood-wit-rood van de Letse vlag. Want de angst voor een Russische aanval op Letland is bij hem gegroeid nu Moskou het schiereiland de Krim heeft ingelijfd en Oost-Oekraïne mogelijk volgt. Ook is hij de Russische inval in Georgië in 2008 niet vergeten. ,,Dat zoiets als op de Krim kan gebeuren in de 21e eeuw is een schok voor ons. Hoewel Oekraïne geen lid is van de NAVO en de Europese Unie en Letland wel, kan zo’n militaire campagne ook hier gebeuren.”

De angst zit er in bij Nastevics en zijn landgenoten. Ze kennen de tirannie van buitenlandse rijken, die heersten over Letland. Dat bewijzen de verschillende namen die de Brivibas Bulvaris (Vrijheidsboulevard) kende. De hoofdweg in Riga, die begint bij het Vrijheidsmonument, heette in het verleden Alexandr, Hitler en Lenin, vernoemd naar respectievelijk de Russische tsaar, de leider van nazi-Duitsland en de oprichter van de Sovjet-Unie.

Nastevics kent de overeenkomsten tussen Letland en Oekraïne. De twee landen kozen voor onafhankelijkheid, waardoor de Sovjet-Unie in 1991 uit elkaar spatte. Door de Russische president Vladimir Poetin ,,de grootste geopolitieke catastrofe van de twintigste eeuw” genoemd. Net als in Oost-Oekraïne en op de Krim zagen etnische Russen zich plots afgesneden van Moskou. In Letland bestaat de bevolking voor 26,9 procent uit etnische Russen. In Riga veertig procent.

In het dagelijkse leven is dat zichtbaar. Op de markt prijzen de verkopers hun aardappels, worsten en vis aan in het Russisch. In de voetgangerstunnel galmt het Russisch van de straatmuzikant en in de supermarkt liggen de Russischtalige kranten gebroederlijk naast de Letse.

De situatie in Oekraïne heeft haar weerslag in Letland. Het militaire NAVO-bondgenootschap heeft versterking gestuurd naar het Baltische land dat grenst aan het Russische rijk. Een Russischtalige televisiezender is uit de ether gehaald om de invloed van propaganda weg te nemen. De Letse president Andris Berzins heeft de komst van patriarch Kirill, leider van de Russisch-orthodoxe kerk, uitgesteld. Vorige maand legden oorlogsveteranen, die vochten aan Duitse zijde, bloemen neer bij het Vrijheidsmonument voor de verdedigers van Letland tegen de Sovjet-Unie. Tot woede van etnische Russen die zichzelf zien als de bestrijders van het fascisme. Eenzelfde botsing als in Oekraïne.

Tegenover de afkeer van Moskou staat Sovjetvermaak. In het historische centrum van Riga kijkt Lenin in de Kalejustraat elke voorbijganger aan vanachter het raam. Zijn portret hangt naast de ingang van café Leningrad. Binnen komt zijn gezicht vaker terug tussen de Sovjetinrichting met oude radio’s, bruine muren en besneeuwde landschapsschilderijen. De naam van het café verwijst naar Leningrad als culturele hoofdstad, zegt de barman.

De huiskamersfeer van Leningrad doet de 23-jarige ICT’er Kristaps Kulis denken aan de woning van zijn oma, zegt hij weemoedig aan de bar. De actie van Moskou in Oekraïne doet hem denken aan de inname van het gebied Sudetenland door Hitler in 1938.

Hij schat in dat Rusland twee tot drie dagen nodig heeft om Letland in te nemen. De NAVO moet de garantie bieden dat dat niet gebeurt. Kulis is er niet gerust op. ,,We zijn onbelangrijk. We hebben het Westen niets te bieden. Poetin is niet bang voor het Westen. Ook niet voor de sancties. Die hebben Moskou niet afgestopt. Rusland kan overleven zonder geld, Europa niet zonder gas. Anders zijn ze in paniek”, zegt Kulis over de in zijn ogen te zachte sancties. ,,Europeanen willen niet lijden voor democratie.”

Moskou zal een excuus vinden om Letland binnen te vallen, denkt hij en daarvoor verwijst hij naar de positie van de etnische Russen. De Russische militaire doctrine luidt dat Moskou het recht behoudt Russische belangen en burgers in het buitenland te beschermen. Dat de Russische taal in Letland niet officieel is erkend, ziet Kulis als een argument voor het Kremlin. ,,Elke keer als Rusland een autoritaire leider heeft, valt het andere landen binnen. Al heeft Letland niet zo’n historische band met Rusland, zoals Oekraïne. Dat is Rusland in het klein.”

Dat geldt in Letland het meest voor Latgale, de streek in het oosten aan de grens met Rusland en potentieel een te betwisten gebied. Hier bestaat de bevolking uit 39 procent etnische Russen. Het hart ligt in Daugavplis, de tweede stad van Letland, met 53 procent etnische Russen.

Richting Daugavpils, vanuit Riga een treinrit van ruim drieënhalf uur, oogt alles steeds Russischer. De trein ziet er haast precies hetzelfde uit als in Rusland en het spoor is even breed. Onderweg passeren Russische goederenwagons en schieten houten huizen voorbij. Bewoners scharrelen rond op hun erf. Afval ligt langs het spoor. In Daugavplis komt er bij de conductrice geen Lets aan te pas: ,,Uitstappen”, zegt ze in het Russisch. ,,De trein blijft hier niet lang staan.”

Aan de andere kant van het station ligt het Russische Huis, een Russisch cultuurcentrum. Elke kamer afzonderlijk stelt de Russische cultuur, geschiedenis en religie centraal met boeken, kostuums en iconen. De 60-jarige vicedirecteur Jurijs Jermakovs gaat iedere ruimte langs.

Na afloop begint hij meteen over de gebeurtenissen in Oekraïne. ,,Het wordt hier geen tweede Krim. We voelen ons Lets. Dit is ons moederland, ons bloed. We voelen ons wel cultureel verbonden met Rusland, maar we zijn geen vijfde colonne. We zijn Letse patriotten. De oudere Sovjetgeneratie kan geen Lets, maar de jongeren leren de Letse taal. Die oude generatie zal verdwijnen. Wie hier niet wil leven, moet naar Rusland verhuizen.”

Buiten op straat, op een paar minuten lopen van het Russische Huis, slaat de voorkeur uit naar Rusland. De 33-jarige spoorwegarbeider Sergej spreekt vrijwel geen Lets. Dank je wel en tot ziens, daarmee houdt het op. Met vrienden dart hij buiten. Ze hebben het bord aan een boom gehangen. ,,Natuurlijk wil ik bij Rusland horen. In de Sovjet-Unie was het leven beter met gratis onderwijs en gezondheidszorg. Er was werk. Nu verliezen we onze banen dankzij de NAVO, want we lopen Russische opdrachten mis. Het is allemaal de schuld van de Verenigde Staten, die bepalen alles. Hoe ik dat weet? Dat zeggen ze op de televisie.”

Voor de zes darters geldt Vladimir Zjirinovski als de grote held. De Russische ultranationalist, die separatisme van de Russische minderheden in de Baltische landen toejuicht. In Letland voelt Sergej zich een tweederangs burger, omdat de Russische taal niet officieel wordt erkend. Hij moppert op de verbanning van de Russischtalige televisiezender. Maar dat Latgale bij Rusland gaat horen, ziet hij niet gebeuren. ,,Deze streek is niet zo hecht verbonden met Rusland als de Krim en Oost-Oekraïne.”

Terug in Riga stelt publicist en lid van de Letse Russische Unie Alexandr Gilman (61) dat etnische Russen in Letland bewust op de tweede plaats komen. Van de etnische Russen heeft 31,7 procent geen Lets paspoort. Met als gevolg dat ze niet kunnen stemmen. Zo blijft de invloed van de etnische Russen beperkt, meent Gilman in een lunchroom. Het gebrek aan erkenning van de Russische taal komt daar nog eens bij.

Dit zorgt voor onvrede bij de etnische Russen, maar het zal niet leiden tot een roep om aansluiting bij Rusland, denkt Gilman. ,,Emotioneel horen we bij Rusland. We voelen ons gediscrimineerd. Europa geeft altijd zo hoog op over de rechten van de mens, maar daar komt hier niets van terecht. In Rusland zullen ze ons respecteren. Maar praktisch gezien kiezen we voor Letland. In Europa kun je vrij reizen en meer verdienen. Doe mij daarom maar een dubbel paspoort: Lets en Russisch.”

Dit artikel stond op 22 april in het Reformatorisch Dagblad.